Afke Berger William Löwenberg Lezing
‘De Joden moeten de volkswoede maar eens aan den lijve ondervinden’, schreeuwde Joseph
Goebbels, de Duitse minister van propaganda op 9 november 1938 tijdens een bijeenkomst in
München. Zijn toehoorders ontvingen de boodschap met gejuich en applaus, eensgezind als ze
waren in hun haat tegen de Joden die in hun steden, dorpen en huizen woonden. Nog diezelfde
nacht werden Goebbels’ woorden omgezet in daden. In heel Duitsland trokken aanhangers van
Adolf Hitler al schreeuwend en zingend door de straten, gewapend met bijlen, gummiknuppels en
boksbeugels. Huizen en winkels van Joden werden vernield, synagogen gingen in vlammen op en
er werd geslagen en gemoord.
In de nasleep van deze gruwelijke gebeurtenissen die de geschiedenis zijn ingegaan als de
Kristallnacht probeerden vele tienduizenden Joden Duitsland te ontvluchten, waarvan velen
hoopten op een veilig heenkomen in Nederland. Vanwege het restrictieve beleid van de
Nederlandse regering werd maar een fractie toegelaten.
In deze lezing vertelt historicus Afke Berger over dit toelatingsbeleid en over de talloze brieven
die het Comité voor Joodse Vluchtelingen, dat in opdracht van de Nederlandse regering
adviseerde over wie er uiteindelijk mocht worden toegelaten, ontving en behandelde. De brieven
bevatten een schat aan informatie over vaak vergeten slachtoffers van het nazisme. Daarbij
werpen ze nieuw licht op het oude debat in hoeverre ook ondoorzichtige criteria zoals de
sociaaleconomische positie en connecties van aanvragers een rol hebben gespeeld bij de
beslissing om mensen toe te laten of af te wijzen. Daarnaast zal stil worden gestaan bij degenen
die Nederland wél wisten binnen te komen. Wie waren zij en hoe gaven zij hun levens vorm in
vluchthaven Nederland?
Historicus Afke Berger is als promovendus verbonden aan het Nederlands Instituut voor
Oorlogsdocumentatie. Naast haar huidige onderzoek, dat gaat over het functioneren van de
Vereniging van Nederlandsche Gemeenten (VNG) voor, tijdens en na de bezetting, doet ze
onderzoek naar identiteitsvorming, vluchtelingen, Jodenvervolging en de doorwerking van het
verleden. Voor haar masterscriptie 'Toegelaten/Afgewezen, een digitale data-analyse van Joodse
aanvragen tot asiel in Nederland, 1938-1939' ontving ze in 2019 de Hartog Beem Prijs. Daarnaast
werkt Afke aan een publicatie over Ruth Marion Weile (1928-1943). Zij kwam in 1938 met het
Kindertransport naar Nederland en liet een fotoalbum na.